اقتصاد گیگ Gig Economy مفهومی است که طی یک دهه اخیر به یکی از مولفه های کلیدی بازار کار در جهان تبدیل شده است.
در این ساختار، افراد به جای استخدام دائم، به صورت پروژه ای یا ساعتی برای کارفرمایان مختلف کار می کنند. این مدل که معمولاً از طریق پلتفرم هایی مانند Upwork و Fiverr مدیریت می شود، به شدت به فناوری های دیجیتال وابسته است.
رشد اقتصاد گیگ نه تنها پاسخی به تغییرات فناوری بلکه نتیجه تغییر انتظارات نیروی کار از مفهوم شغل بوده است.
اقتصاد گیگ چیست؟
اقتصاد گیگ، یک سیستم بازار آزاد است که در آن موقعیت های شغلی موقت بسیار رایج هستند و سازمان ها برای تعهدات کوتاه مدت، از نیروی کار مستقل استفاده می کنند.
واژه ی گیگ اصطلاحی عامیانه است که به شغلی با مدت زمان مشخص اشاره دارد. این اصطلاح در گذشته بیشتر توسط موسیقی دانان برای توصیف اجرای برنامه های موقتی به کار می رفت.
اما الان واژه نیروی گیگ به گروهی گسترده از افراد اشاره دارد؛ از جمله فریلنسرها، پیمانکاران مستقل، کارکنان پروژه محور، و نیروهای موقت یا پاره وقت.
در این میان، اپلیکیشن های مربوط به گیگ و فناوری های دیجیتال نقش مهمی در برقراری ارتباط میان مشتریان و نیروهای گیگ در صنایع مختلف ایفا می کنند.
عوامل متعددی در رشد اقتصاد گیگ تاثیرگذار بوده اند که از جمله مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش تحرک پذیری نیروی کار: افراد دیگر وابسته به یک کارفرما یا موقعیت جغرافیایی خاص نیستند.
- امکان کار از راه دور به کمک پلتفرم های دیجیتال: شغل ها می توانند از هر مکانی انجام شوند و این امکان را فراهم می سازد که شرکت ها نیروی متخصص را از هر نقطه ای در جهان به کار گیرند.
چه کسانی بخشی از اقتصاد گیگ هستند؟
اقتصاد گیگ از سه گروه اصلی تشکیل شده است: شرکت ها، نیروهای کار و مصرف کنندگان.
همه ی افرادی که در اقتصاد گیگ فعالیت می کنند، یکسان نیستند و انواع مختلفی دارند، از جمله:
- فریلنسرها: این افراد به ازای انجام هر وظیفه یا پروژه خاص دستمزد دریافت می کنند.
- پیمانکاران مستقل: آن ها بر اساس قراردادهای مشخص برای مدت محدود فعالیت می کنند.
- کارکنان پروژه محور: تنها برای انجام یک پروژه مشخص استخدام می شوند.
- نیروهای موقت : برای بازه زمانی معین و محدود به کار گرفته می شوند.
- کارکنان پاره وقت: ساعات کاری آن ها کمتر از کارکنان تمام وقت است، اما ممکن است مستمر یا فصلی باشد.
- حسابداری و امور مالی: مشاوران مالی مستقل، نمایندگان وام و رهن.
- مدیریت اداری: دستیاران اداری و پشتیبان های اجرایی.
- هنر و طراحی: موسیقی دانان، طراحان گرافیک، و هنرمندان آزاد.
- ساختمان و ساخت و ساز: نجارها، کارگران ماهر ساختمانی، و تکنسین های فنی.
- آموزش و تدریس: معلمان جانشین، مدرسان خصوصی و آموزش دهندگان آنلاین.
- نویسندگی فریلنس: نویسندگان محتوا، کپی رایترها و مترجمان تخصصی.
- فناوری اطلاعات (IT): مشاغلی مانند مهندسان امنیت اطلاعات، تحلیلگران شبکه، مدیران پایگاه داده و پشتیبان های فنی.
- رسانه و ارتباطات: نویسندگان فنی، عکاسان خبری یا تجاری، تولیدکنندگان محتوای دیجیتال.
- مدیریت پروژه: مدیران پروژه یا مدیران دفاتر که به صورت قراردادی همکاری می کنند.
- توسعه نرم افزار: مهندسان DevOps، طراحان تجربه کاربری (UX) و توسعه دهندگان وب یا اپلیکیشن.
- حمل و نقل: رانندگان اپلیکیشن های تاکسی اینترنتی مانند Uber، Lyft و دیگر خدمات مشابه.
اقتصاد گیگ برای مصرف کنندگان نیز جایگزینی برای کالاها و خدمات سنتی محسوب می شود. بسیاری از افراد برای راحتی، خدمات بهتر یا هر دو به این بازار روی می آورند.
مزایای اقتصاد گیگ
1- برای کسب و کارها
صرفه جویی در هزینه ها و منابع: شرکت ها مجبور نیستند مزایایی مانند بیمه درمانی، مرخصی استعلاجی یا امکانات اداری به نیروهای گیگ ارائه دهند.
عدم نیاز به فضای کار و آموزش: تجهیزات، آموزش و فضای اداری اغلب از سوی خود کارگران تأمین می شود.
دسترسی به نیروهای متخصص با هزینه کمتر: کسب و کارها می توانند به صورت پروژه ای با متخصصانی کار کنند که استخدام دائمی آن ها مقرون به صرفه نیست.
2- برای نیروی کار (گیگ ورکرها)
تعادل بهتر بین کار و زندگی: افراد می توانند پروژه هایی را انتخاب کنند که با علایق و سبک زندگی شان هماهنگ باشد.
آزادی در انتخاب زمان و نوع کار: کارگران گیگ خود تعیین می کنند چه زمانی و برای چه کاری فعالیت کنند.
فرار از شغل های یکنواخت و بدون انعطاف: برخلاف کارمندان تمام وقت، فریلنسرها می توانند مسیر شغلی متنوع تری را تجربه کنند.
3- برای مصرف کنندگان
گزینه های بیشتر و خدمات راحت تر: مصرف کنندگان می توانند از بین ارائه دهندگان متعدد، خدمات را با توجه به زمان، مکان و قیمت مناسب انتخاب کنند.
کیفیت بهتر با قیمت مناسب تر: رقابت میان ارائه دهندگان باعث بهبود کیفیت و کاهش هزینه می شود.
انعطاف در دریافت خدمات: بسیاری از خدمات به صورت آنی یا سفارشی در دسترس هستند.
معایب و چالش های اقتصاد گیگ
نبود مزایا و حمایت های شغلی: اغلب گیگ ورکرها از مزایایی مانند بیمه درمانی، حقوق بازنشستگی یا مرخصی با حقوق برخوردار نیستند.
شرکت ها الزامی به پرداخت حداقل دستمزد یا اضافه کار به این افراد ندارند.
چالش های مدیریت زمان و حجم کار: افراد تازه کار ممکن است بیش ازحد پروژه بپذیرند، که منجر به خستگی، استرس و فرسودگی می شود.
ناامنی شغلی و درآمد ناپایدار: تضمینی برای داشتن درآمد ثابت وجود ندارد. برخی ماه ها ممکن است کار زیاد باشد، برخی دیگر هیچ درآمدی حاصل نشود.
ضعف در فرهنگ سازمانی: ورود و خروج مداوم کارگران موقت، انسجام و تعامل موثر بین اعضای تیم، کارفرما و مشتری را کاهش می دهد.
تأثیر بر بازار کار بلندمدت: در محیط هایی که تنها فرصت های موقتی وجود دارد، کارگران به سختی می توانند مسیر شغلی پایدار، مهارت های عمیق و تجربه حرفه ای لازم را کسب کنند.
چه عواملی بر اقتصاد گیگ تأثیر می گذارند؟
1- تاثیر کرونا بر اقتصاد گیگ
همه گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ موجب رشد چشمگیر خدمات مبتنی بر پلتفرم شد. استفاده از خدمات تحویل غذا در میان خانواده های پردرآمد افزایش یافت، در حالی که تقاضا برای تاکسی های اینترنتی کاهش پیدا کرد. بسیاری از افراد برای جبران از دست دادن شغل، به سمت پلتفرم های گیگ رفتند.
2- نقش فناوری و مدل های مجازی
پیشرفت سریع فناوری، به ویژه هوش مصنوعی و اتوماسیون، ساختار مشاغل گیگ را تغییر داده است. کسب و کارهایی مانند اسنپ فود بدون فروشگاه فیزیکی و تنها با کمک نیروی کار گیگ فعالیت می کنند.
3- افزایش تقاضا برای انعطاف پذیری
کسب و کارها در دوران بحران به مدل های استخدام انعطاف پذیر روی آوردند و از فریلنسرها استفاده بیشتری کردند. در مقابل کارگران نیز از این مدل برای تأمین درآمد بهره گرفتند، به ویژه در صنایعی مانند لجستیک و خدمات خانگی.
4- تغییرات نسلی و ترجیحات شغلی
نسل های جوان بیشتر به مشاغل پروژه محور و انعطاف پذیر علاقه دارند و از اقتصاد گیگ به عنوان مسیر رشد فردی و خوداشتغالی استفاده می کنند. نسل های مسن تر نیز برای درآمد جانبی یا حفظ فعالیت به این نوع کارها روی آورده اند.
5- چالش ها و آینده اقتصاد گیگ
با وجود مزایای انعطاف پذیری و استقلال، اقتصاد گیگ با چالش هایی مانند نبود بیمه، امنیت شغلی و قوانین حمایتی مواجه است. ادامه رشد این اقتصاد نیازمند توازن میان بهره وری و حقوق کارگران و همچنین توجه به تفاوت های نسلی در سبک اشتغال است.
مقایسه اقتصاد گیگ با ساختارهای سنتی استخدام
در مقایسه با استخدام رسمی، اقتصاد گیگ مزایای مشخصی دارد:
- شما رئیس خودتان هستید.
- می توانید در چند پروژه همزمان کار کنید.
- امکان درآمد دلاری برای افراد در کشورهای در حال توسعه فراهم است.
اما این ساختار با چالش هایی مثل عدم وجود حقوق بازنشستگی، بیمه سلامت و نبود روابط انسانی پایدار همراه است.
خیلی از کارمندان پاره وقت پس از مدتی دچار فرسودگی شغلی شدند چون دائماً بین پروژه های متنوع و مشتریان بی ثبات جابجا می شدند.
سخن پایانی
اقتصاد گیگ به عنوان یکی از تحولات بنیادین بازار کار در قرن ۲۱، فرصت هایی چون انعطاف پذیری، استقلال و دسترسی سریع به درآمد را برای نیروی کار فراهم کرده، اما همزمان چالش هایی جدی مانند نبود امنیت شغلی، عدم دسترسی به بیمه و فشار رقابتی شدید را نیز به همراه دارد.
سؤالات متداول
آیا اقتصاد گیگ مناسب همه افراد است؟
خیر، کسانی که به درآمد پایدار و ساختار مشخص علاقه دارند، ممکن است در این مدل احساس ناامنی کنند.
چطور می توان وارد اقتصاد گیگ شد؟
با ساخت رزومه قوی، عضویت در پلتفرم های معتبر و یادگیری مهارت های دیجیتال.
آیا دولت ها از اقتصاد گیگ حمایت می کنند؟
در بسیاری از کشورها بحث های جدی برای قانون گذاری در این حوزه جریان دارد؛ مثلاً در اتحادیه اروپا تلاش هایی برای ارائه حقوق حداقلی به گیگ ورکرها انجام شده است.
